کتاب حدایق الدقایق نسخه منحصر به فردی است که ابوالحسن وحیدالدین ابن زینالدین حاجز بن اسفرغابادی نگاشتهاست. تاریخ دقیق تالیف کتاب مشخص نیست اما آنچه مسلم است، میرجان آن را در نیمه اول قرن دهم تالیف کرده است. میرجان در حدایق به شرح سخنان شیخ جلال الدین محمد، پیر و مراد خود پرداخته است. مولف از بزرگان سلسله نقشبندیه بوده، به ناصرالدین عبیداله، از خواجگان نقشبندیه نیز ارادت داشته است. از حدایق تنها یک نسخه منحصر به فرد نفیس و به خط نستعلیق در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.این کتاب حاوی مطالب عرفانی است که به منزله آیینه روشنی، فضای عرفانی قرنهای نهم و دهم را به خوبی فراروی پژوهشگران آشکار می سازد. میرجان در تبیین آرای خود از فصوص الحکم ابن عربی و گفتار و نوشته های عارفان سلسله نقشبندیه بهره برده است، گاه نیز خود مسائل طالبان و سالکان را رمزگشایی کرده که در این راه از توفیق نسبی نیز برخوردار بوده است. نثر میرجان در برخی قسمت های کتاب، مسجع و در اکثر موارد ساده و روان است. مسایل بنیادین این اثر عبارتند از: عوامل و موانع معرفت عرفانی، چگونگی تمسک به پیامبر (ص) در سلوک عرفانی، نقش مراقبت و تاثیر نظر پیر در سلوک مرید و.... این اثر به تمامی در حوزه فرهنگ عرفانی نقشبندیه به کمال رسیده است و از جهت تبیین اندیشههای این سلسله حایز اهمیت است.

تذکره نویسی یکی از شاخه های رایج در تاریخ ادب فارسی و تذکره، عنوان عمومی کتاب هایی است که شرح احوال شاعران، عارفان یا جماعتی دیگر به همراه نمونه ای از آثار و سخنان هر کدام، به طور سنتی و بدون رعایت اصول تاریخ نویسی و نقد جدید در آنها درج می شود.یکی از دوره های درخشان و پررونق تذکره نگاری، عصر قاجاریه است. در این دوره، تدوین شرح حال شاعران، معیاری برای سنجش مایه های ذوق و سخن شناسی به شمار می رود.«بیان المحمود» عنوان یکی از تذکره های عصر قاجار است که به همت محمود میرزا قاجار چهاردهمین فرزند فتحعلی شاه و مولف تذکره الشعرای سفینه المحمود تدوین شده است.نسخه خطی این کتاب در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تبریز نگهداری می شود. با توجه به اهمیت تاریخی و ادبی این اثر، در این مقاله ضمن بیان مقدمه ای در تاریخ تذکره نویسی و معرفی ویژگی های این نسخه خطی، بر احیا، تصحیح و نشر یکی از مواریث ادبی کشور تاکید شده است.

نسخه خطی قانون نظامیه در سال 1270 قمری، به قلم حسنعلی افشار به رشته تحریر در آمده است. نویسنده کتاب تلاش دارد تا با استفاده از روش ها و فنون رایج در مدارس نظامی اروپایی، قاعده و قانونی برای مدارس نظامی ایران تدوین نماید. از همین رو در بخشهایی از کتاب به بررسی آداب و شرایط مدرسه در باب اسکان، پوشاک و خوراک محصلین و طریقه ریاست و نظارت بر مدرسه می پردازد. هم چنین در فصولی دیگر از کتاب، تعداد نفرات پیاده نظام، سواره نظام و افواج توپ خانه، طریقه پرداخت مواجب و مبلغ حقوق سربازان و صاحب منصبان نظام و طریقه آرایش جنگی و اردوهای نظامی و حتی چگونگی انتخاب و انتصاب صاحب منصبان برای پست های کلیدی مانند حکمرانی بر ایالات مرزی را بیان می دارد. مسئله ای که در اینجا مطرح می شود این است که دلیل تدوین این کتاب چه بوده؟ و میزان اثرگذاری آن در انتظام ساختار مدرسه نظامی در ایران تا چه حد میباشد؟ آنطور که از بررسی های صورت گرفته میتوان فهمید هدف اصلی از تدوین این کتاب انتظام امور مربوط به مدارس نظامی و کاهش آشفتگی و بی نظمی این مدارس بود و این کتاب اگرچه به صورت تام و کامل نتوانست مشکلات مدارس نظامی در ایران را حل کند، لیکن شناخت بسیار جامعی از ساختار نوین آموزشی در مدارس معتبر نظامی جهان را برای متولیان امر به وجود آورد.

زمینه و هدف نسخه های خطی، گنجینه های ناشناخته و ذخایر فرهنگی هر ملتی است که اهتمام به شناساندن و بررسی همه جانبه این آثار از وظایف اصلی محققان و پژوهشگران است. یکی از این میراث ماندگار، حماسه تاریخی دینی دلگشانامه است که میرزا ارجمند آزاد کشمیری، آن را در موضوع قیام مختار در نیمه اول قرن دوازدهم هجری قمری در بحر متقارب و در 15450 بیت سروده است. هدف از این پژوهش، معرفی نسخه های خطی و بررسی ویژگیهای سبک شناسانه دلگشانامه از منظر زبانی، ادبی و فکری است. روش مطالعه پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعه موردمطالعه، نسخ خطی دلگشانامه است که در کتابخانه های ایران و جهان موجود است. یافته ها محتوای این اثر دارای ویژگیهای سبک خراسانی از قبیل لغات و ترکیبات قدیمی، کاربرد افعال در شکل کهن، استفاده از آرایه های ادبی، تشبیهات مفرد و حسی، و کنایات قابل درک است. شاعر با ابتکار و نوآوری در بهره گیری از شگردهای بدیعی و بیانی، داشتن برخی ویژگیهای زبانی و ادبی نسبتا بدیع و استعمال وسیع لغات و ترکیبات حماسی توانسته است امکانات زبانی را در خدمت اندیشه های دینی و موضوع حماسی اثر بکار گیرد. نتیجه گیری نتایج تحقیق و بررسی نشانگر آن است که «آزاد» با ذوقی سرشار در سرودن این اثر خوش درخشیده و در پیروی از شاعران سبکهای پیش از خود بویژه فردوسی، سعدی و نظامی موفق بوده است. انتخاب بحر متقارب در این اثر بعلت زیادی هجاهای بلند و ختم شدن به رکن مقصور، باعث نزدیکی به اسلوب زبان حماسی شده است، توصیف قهرمانان، میدانهای جنگ، مبالغه های خیال انگیز و خوارق عادات و کرامات در این منظومه کاملا مشهود است. در بخشهایی از این مثنوی بویژه ساقی نامه ها و ذکر اصطلاحات حکمی و غنایی در پند و اندرز و بیوفایی دنیا، زبان حماسی و غنایی درآمیخته است.

دستورالعلاج، اثر طبی سلطان علی خراسانی جنابدی، از پزشکان دربار ازبکان است که پس از چهل سال طبابت و سفر در رکاب کوچکونجی خان، به درخواست سلطان محمود ازبک، تالیف شده است. از این کتاب که متنی شبه ادبی محسوب می شود بیش از سی نسخه، در کتاب خانه های ایران و جهان موجود است. سلطانعلی در زمان حکومت ابوسعید بهادرخان به دستور وی تکمله ای شانزده بابی بر کتاب افزود، که این تکمله در حکم مقدمه دستورالعلاج می باشد. در نسخه های موجود، مقدمه شانزده بابی دیده نمی شود، بلکه به صورت کتابی جداگانه موجود است. در چاپ های سنگی، مقدمه در ابتدای کتاب قرار داده شده است. با مراجعه به فهرست ها نسخه های متعددی از کتاب شناسایی شد. پس از آن با مطالعه کتاب های تاریخی دوره صفوی و و کتاب هایی که به معرفی متون طبی فارسی پرداخته اند و معدود کتاب هایی که درباره سلسله ازبکان موجود بود، اطلاعاتی درباره ازبکان و کتاب دستورالعلاج به دست آمد. از این میان اطلاعات درباره سلطانعلی بسیار اندک ومنحصر به گفته های خودش در مقدمه کتاب میشد.در نثر دستورالعلاج نیز برخی ویژگی های نحو زبان عربی، مانند مطابقت صفت و موصوف، فعل های شروع و همچنین استفاده از فعل های کهن فارسی، واژه های قدیمی و تقلید از سبک های گذشته دیده می شود.از نظر اصول نگارشی رعایت پیوسته نویسی در کلمات مرکب و جدانویسی در پیشوندهای فعلی و پایبندی به نگارش تنوین نصب و علامت مد در مصوت آ از ویژگی های مهم این کتاب است. در این پژوهش استنساخ و معرفی کتاب بر اساس قدیمی ترین و کاملترین نسخه موجود انجام گرفته است.